یک‌سال از رفتن آیت‌اله هاشمی‌رفسنجانی گذشت. ‌سال پرتلاطمی که در گوشه‌وکنار سیاست آن از انتخابات تا همین اعتراض‌های اخیر، سیاست‌پیشگان چپ‌وراست گاه‌وبیگاه از جای خالی وی سخن به میان آوردند. بعد از مرگ هاشمی‌رفسنجانی، اتفاق‌های مهمی رخ داد که شاید اگر وی زنده بود، سرنوشت به‌گونه‌ای دیگر رقم می‌خورد.
1. کارزار انتخاباتی روحانی در نبود آیت‌اله: آخرین روز اردیبهشت‌ماه روزی بود که روحانی آن را در تقویم سیاسی خود به‌عنوان دومین برد انتخاباتی‌اش علامت زد. بردی که اگر از انتخابات سال 92 سخت‌تر نباشد، آسان‌تر هم نبود. شیخ دیپلمات که در خردادماه 92 با حمایت تمام قد آیت‌اله هاشمی وارد گود رقابت شده بود، چند ماه مانده به انتخابات 96 مهم‌ترین حامی خود را از دست داد. در این هنگام بود که تکرار سخنانی که آیت‌اله جسته‌وگریخته در ماه‌های قبل از فوتش در رابطه با گزینه انتخاباتی سال 96 زده بود، مانند پنجره امیدی به‌روی روحانی گشوده شد. همه متفق‌القول از یک موضوع صحبت می‌کردند؛ وصیت آیت‌اله برای حمایت از روحانی. درنهایت هم به‌دلیل حمایت‌های پیشین آیت‌اله از روحانی، پاستور برای دومین‌بار پذیرای شیخ دیپلمات شد.
2. جای خالی «هاشمی» در رویارویی با «ترامپ»: حسن روحانی در مسیر پیچ‌وخم اجرای برجام، با ظهور پدیده‌ای به نام ترامپ مواجه شد. دولت اعتدال که بخش اعظم قدرت خود را برای به‌سرانجام‌رساندن برجام صرف کرده بود، با روی‌کارآمدن ترامپ مجبور شد علاوه بر تلاش برای پاسخ‌گویی به انتقادهای مخالفان داخلی، بخشی از نیروی خود را در زمین مقابله با ترامپ صرف کند. نقطه اوج چالش روحانی در موضوع برجام و درگیری با رئیس‌جمهور جدید آمریکا، در سازمان ملل خودنمایی کرد. درواقع تلاش ترامپ برای متزلزل‌کردن برجام درکنار منتقدان داخلی، بحرانی را در دو حوزه داخلی‌وخارجی برای روحانی رقم زد؛ بحرانی که شاید اگر فرمان کنترلش به‌ دست آیت‌اله هاشمی سپرده می‌شد، با راه‌حل‌هایی چون رایزنی با چهره‌های نظام، سخن‌گفتن بدون پرده با مردم و بهره‌بردن از نفوذ بین‌المللی راهی آسان‌تر پیش روی روحانی قرار می‌داد.
3. نبود هاشمی برای آرام‌کردن اعتراض‌های اخیر: دولت روحانی در همه عمر چندماهه خود در دوره دوم، با مخالفانی روبه‌رو بوده است که هرچند به مثابه دوره اول آشکارا نقد دولت نمی‌کردند اما پشت پرده، فضا را به‌سمت منفی‌کردن ذهنیت افکارعمومی علیه دولت و ایجاد حس دولت‌ستیزی در جامعه فراهم کردند. مخالفانی که به‌طورمشخص در اعتراض‌ها و تجمع‌های اخیر با شعار مرگ بر روحانی تلاش کردند مردم را به سمت رویارویی با دولت بکشانند. در بحبوحه همین اغتشاش‌ها بود که برخی زمزمه می‌کردند «کاش آیت‌اله هاشمی زنده بود» از نگاه این طیف سیاسیون، هاشمی چهره‌ای بود که می‌توانست راه‌حل بهتری را پیش پای دولت برای مقابله با این حس و این نوع تلاش‌های دولت‌سیتز بگذارد. «در تحولاتی که در بین قشری از جامعه ایجاد شده، اگر هاشمی بود نسخه منحصربه‌فردی را ارائه می‌کرد. چون گاهی هم ازموضع غیرحاکمیت حرف می‌زد حرفش بیشتر و بهتر شنیده می‎شد. اکنون یکی از مشکل‌های موجود این است که آن تریبون دیگر نیست. گاهی در محضر ایشان حرف‌هایی زده می‌شد که حتماً بار امنیتی داشت ولی ایشان تحمل می‎کرد و می‎شنید.» این سخنان  غلامعلی رجایی مشاور آیت‌اله است درباره اینکه اگر هاشمی زنده بود، چه موضعی درباره اغتشاش‌های اخیر داشت. از نگاه این طیف از سیاسیون، آیت‌اله که لقب «مرد روزهای بحران» را در پرونده خود ثبت کرده بود، شاید می‌توانست با دادن سرخط به مسئولان نزدیک به خود و سخن‌گفتن بی‌پرده با مردم برای حل این اعتراض مردمی به کمک روحانی بیاید.
4. هاشمی حلقه وصل روحانی با علمای قم: فوت آیت‌اله، خواسته یا ناخواسته بر روند ارتباط‌گیری روحانی با علمای قم تاحدودی تأثیر منفی گذاشته است؛ چه آنکه هاشمی‌رفسنجانی چهره بانفوذی بود که با وجود مخالفان سرسخت در شهر قم، از دایره ارتباطاتش کاسته نشده بود و روحانی نیز از ثمره‌های این ارتباط‌گیری به‌خوبی استفاده کرد. ولی این روزها کم‌رنگ‌شدن رابطه رئیس دولت دوازدهم با مراجع قم، این نکته را گوشزد می‌کند که حلقه وصل او با روحانیون قم برمدار گذشته نیست. بنابراین مروری بر اتفاق‌های رخ داه در فضای سیاست کشور طی یک سال اخیر، حکایت از آن دارد که گویی فوت آیت‌اله هاشمی‌رفسنجانی، تبدیل به حسرتی با ترجیع بند «اگر آیت‌اله زنده بود» برای «شیخ دیپلمات» شده است.

 نخستین سالگرد درگذشت مرحوم آیت‌اله «هاشمی‌رفسنجانی» روز گذشته در سالن اجلاس سران برگزار شد. مراسمی‌که حاشیه‌های جالبی داشت؛ از کنسل‌شدن حضور روحانی، بغض جهانگیری، اشک‌ها وگلایه‌های فاطمه و حضور مهدی که از زندان آمده بود.از چندروز قبل اعلام شده بود رئیس‌جمهور سخنران ویژه این مراسم خواهد بود؛ اما روحانی نیامد و درعوض جهانگیری را به سالن اجلاس فرستاد. محمد هاشمی، برادر آیت‌اله گفت: قرار بر این بود که رئیس‌جمهور سخنران مراسم بزرگداشت آیت‌اله هاشمی باشد که سه روز پیش از دفترشان خبردادند ایشان حضور پیدا نمی‌کنند.هاشمی هم‌چنین خبر داد: نامه‌ای به دفتر مقام‌معظم‌رهبری نوشتیم و منتظر پیامی از ایشان بودیم که تا الان هیچ پیامی دریافت نکرده‌ایم!
فاطمه هاشمی، دختر بزرگ آیت‌اله هم در این مراسم سخنرانی کرد. از مظلومیت پدرش گفت و گلایه‌ای نیز از رئیس‌جمهور داشت. فاطمه گفت: یک‌سال است که از درگذشت پدر بزرگوارمان می‌گذرد و اندوهش هم‌چنان با ما همراه است. آنچه در این مسیر کمی آرامش به ما می‌دهد اخلاق، کردار و گفتار پدرمان است که به ما یاد داد زیبایی را جایگزین زشتی، دوستی را جایگزین دشمنی، بخشش را جایگزین انتقام و صداقت را جایگزین ریا کنیم. پدرمان به ما آموخت که ایثار را جایگزین انتقام، صبروبردباری را جایگزین ناامیدی، اعتدال و میانه‌روی را جایگزین افراط‌وتفریط و درنهایت «ما» را جایگزین «من» سازیم. معتقدیم ایشان مظلوم بود و مظلومیت‌اش در آینده هم ادامه خواهد داشت. عدم‌حضور رئیس‌جمهور در این مراسم دلیلی بر مظلومیت ایشان است.
محسن هاشمی، رئیس شورای شهر تهران هم در حاشیه کنگره بزرگداشت آیت‌اله هاشمی گفت: یک‌سال از فقدان‌ آیت‌اله هاشمی می‌گذرد. ما شرمنده مردم و فضلا هستیم که در این یک‌سال با همدردی با خانواده درد و آلام ما را کم کردند.
اسحاق جهانگیری معاون اول رئیس‌جمهور که به نیابت از او در این مراسم شرکت کرده بود، باز هم در میانه سخنانش بغض کرد و خاطره‌هایی را از مرحوم تعریف کرد که تأثر حاضران را نیز در پی داشت. جهانگیری گفت: بعد از رد صلاحیت در انتخابات سال 92 نزد ایشان رفتم و گفتم: تکلیف چیست؟ فرمودند:  من همان هاشمی دیروز هستم و بدون تردید همان روابط را با نظام و رهبری خواهم داشت. هاشمی مرد عبور از بحران‌ها بود. در دی‌ماه سال گذشته خدمت ایشان رسیدم و درباره مسائل سال 88 و آینده با ایشان صحبت می‌کردم. گفت: دیدم این‌ها می‌خواهند یک جریان اصیل را از انقلاب حذف کنندبرای همین در مقابل آنان ایستادم.
جهانگیری البته گلایه‌ای هم از صداوسیما داشت و گفت، قصد داشته با مردم به صورت اختصاصی و زنده صحبت کند اما رسانه ملی بهانه مشکل فنی آورده است!

 اصل 27 قانون اساسی، اعتراض قانونی را حق تمام شهروندان می‌داند و دستگاه‌های مسئول در دولت و شهرداری‌ها موظف به فراهم‌کردن چنین فضایی هستند. طبیعی است که مطالبه‌ها و درخواست‌های فرهنگی، سیاسی، اقتصادى، صنفى و اجتماعی نیاز به بیان نظر یا نقد دارند. برای اینکه بتوانیم شرایط را برای تخلیه هیجان‌های نسل‌هاوصنوف مختلف ایجاد کنیم، باید دو اقدام اساسی در جمهوری اسلامی انجام شود: نخست، تقویت و توسعه احزاب شناسنامه‌دار در کشور، اجرایی و مورد حمایت نهادهاى مسئول قرارگیرد؛‌‌ به عبارت دیگر مردم در قالب گروه‌های سیاسی‌وتشکل‌های صنفی اجازه سازماندهی یابند و درواقع این سازمان‌ها به رسمیت شناخته شوند و اجازه کنش‌گری در چارچوب قانون به آنان اعطا شود؛ سپس مکانی برای تجمع‌های عمومی و طرح اعتراض‌ها مشخص شود؛ به‌عنوان‌مثال، اگر پارک و محلی به این قضیه اختصاص دهند و ضوابط خاصی در آن محل مدنظر قرارگیرد تا معترضان بتوانند اعتراض‌های خود را در قالب تجمع، راهپیمایى‌وسخنرانی داشته باشند، اقدام درست و صحیحی است. تخلیه هیجان‌ها و به‌چالش‌کشیدن سیاست‌هاوبرنامه‌هاى اجرایى کشور، امروز یک هنجار پذیرفته شده جهانى است؛ برای نمونه اگر در بحران مالى «وال‌استریت» آمریکا از ابزارهاى گفته شده استفاده نمی‌شد، آمریکا مشکل جدى پیدا می‌کرد. در ایران نیز عدم‌وجود این شرایط موجب شد برخی افراد سودجو و فرصت‌طلب هنجارشکنی کنند، به اموال عمومی آسیب برسانند، اقدام‌هایی خلاف قانون مرتکب شوند و امنیت ملى کشور را با چالش جدى مواجه کنند. سوءاستفاده مخالفان دولت و طرح شعارهاى تند علیه ریاست‌جمهورى چالش نبود؛ بلکه ضعف ساختارى سازمان‌هاى صنفى وسیاسى را آشکارساخت که این سازماندهى ناشیانه را تبدیل به بحران جدى وهنجارشکنانه کرد.
 سعه‌صدر با معترضان و گشایش شبکه‌های اجتماعى درشرایط موجود درکاهش آسیب‌های پس ازحادثه بسیار کارساز و مشکل‌گشاست. نسبت‌دادن این حوادث به بیگانگان نیز غیرمنطقى است؛ زیرا ملت ایران، صبورونکته‌سنج و آگاه به ضرورت‌های مکان‌وزمان است و اجازه سوءاستفاده و موج‌سواری به فرصت‌طلبان وجنگ‌سالاران نخواهدداد و مسائل را درون خانواده بزرگ ملى حل‌وفصل خواهد کرد؛ بنابراین حل مشکل‌ها و تحقق شعارهاى داده شده در انتخابات، وظیفه اساسى دولت است که در اسرع زمان و بدون فوت وقت باید عملى شود.
نارضایتى «اقشار ضعیف» سم مهلکى است که امنیت ملى را دچار چالش جدى خواهد ساخت. درک واقعیت‌ها و حل چالش‌ها، مصونیت آهنین را براى تداوم حرکت اجتماعى جامعه ایجادخواهدکرد. باید در نظر داشت که اقدام سوءاستفاده‌کنندگان در ایجادوتداوم شورش اخیر، مانع مطرح‌شدن مطالبه‌های به‌حق مردم خواهدبود. پس وجود و اعلام محل تجمع‌های قانونى سبب مطرح شدن مطالبه‌های اصلی و به‌حق افراد می‌شود و این درخواست‌ها به گوش مسئولان خواهدرسید و در پایان نشست‌های اعتراضی، معترضان خودبه‌خود محیط را ترک خواهندکرد. عدم‌وجود چنین مکانی و عدم‌پذیرش حقوق تشکل‌های سیاسی هم موجب شده است اعتراض‌های مردم شکل خیابانی پیدا کند و زیان‌هایی به‌همراه داشته باشد؛ درنتیجه بزرگ‌ترین ویژگی طرح دوفوریتی تصویب شده در شورای شهر تهران برای تشکیل اجتماع‌های اعتراضی شهروندان این است که محل، جایگاه و سازمان آن مشخص است و دستگاه‌های مسئول می‌توانند اقدام افراد را رصد کنند و مطالبه‌های معقول‌ومنطقی معترضان را جامه عمل بپوشانند و درمواردی که درخواست‌های غیرمعقول مطرح می‌شود، می‌توانند پاسخی معقول به معترضان بدهند.
 

حضرت آیت‌اله خامنه‌ای، رهبر معظم انقلاب اسلامی صبح دیروز در دیدار هزاران نفر از مردم قم با تجلیل و تحسین حرکت عظیم، پرشور، به‌موقع و منسجم ملت در روزهای اخیر، به تشریح ابعاد و لایه‌های مختلف توطئه دشمنان برای سوءاستفاده از مطالبات به‌حق مردم پرداختند و با بیان سخنان مهمی خطاب به آمریکایی‌ها،مسئولان کشور و مردم تأکید کردند...