تیرهای تیلرسون در خاورمیانه به سنگ خورد
شانزدهم شهریورماه 1396 امیر کویت به واشنگتن آمد و با دونالد ترامپ درباره اوضاع منطقهای بهخصوص اختلاف قطر با برخی کشورهای عربی حاشیه خلیجفارس گفتوگو کرد.
ترامپ در نشست خبری این دیدار گفت: «من هر کمکی که بتوانم انجام میدهم تا مشکل حل شود. پیشتر به پادشاه عربستان هم گفتم، اگر بتوانم بهعنوان یک میانجی بین قطر و عربستان کاری کنم، خوشحال میشوم. الان کویت در حال میانجیگری است و اگر نتوانست، من همینجا در کاخ سفید مسئله را حل میکنم.»او البته برای اینکه دشمنی واحد برای این کشورهای عربی تصویر کند تا شاید اتفاقنظری در آنان ایجاد شود، به ایرانهراسی روی آورد و خواستار همبستگی کشورهای عضو شورای خلیجفارس برای حفظ ثبات منطقه خاورمیانه و مقابله با مواردی همچون تهدیدهای ایران شد.
رئیسجمهوری آمریکا در بیستم مهرماه 1396 با تکرار همین اظهارات، راهبرد جدیدش در قبال ایران را اعلام کرد.
با اعلام این راهبرد، اعضای کابینه دستبهکار شدند. هربرت مک مستر، مشاور امنیت ملی دونالد ترامپ در بنیاد بهظاهر دفاع از دموکراسی خط ایرانهراسی را دنبال کرد، آنجا که از راهبرد جدید دولتشان درباره ایران حرف زد و گفت: راهبرد ایران یک نمونه خوبی است و بهجای تمرکز بر توافق، دربرگیرنده تمام رفتارهای منفی ایران در منطقه همچون دشمنی با اسرائیل، خطر برای کشتیرانی آزاد بهخصوص در خلیجفارس و تهدید برای متحدان آمریکا در خلیجفارس است.او برای تثبیت این خط اضافه کرد: همانطور که رئیسجمهوری خیلی واضح در سیزدهم اکتبر گفت، استراتژی ما شامل همه قدرتهای ملی ما میشود که برای خنثیکردن نفوذ منفی و ایجاد بیثباتی ایران در منطقه متمرکز است.
مک مستر بلافاصله به تاکتیک رسیدن به این استراتژی میپردازد و آن را «احیای اتحاد کشورشان با کشورهای منطقه در مواجهه با عملکرد ایران که همه به بیثباتی منجر میشود»، اعلام میکند.
او البته مدعی میشود: «دیدیم که هماکنون به یک درک متقابل با کشورهای منطقه رسیدهایم و با آنان درباره اقداماتی که لازم است انجام دهیم، همنظر هستیم.»
مایک پمپئو، رئیس سازمان سیا نیز که پیشازاین ضدیتش با جمهوری اسلامی ایران در سنا مشهور بود، پا به میدان گذاشت و با طرح اتهامهای مشابه علیه ایران، سعی کرد با راهبرد جدید ترامپ در جلوگیری از نفوذ منطقهای ایران، فضاسازی و نقشآفرینی کند.
رکس تیلرسون، وزیر امور خارجه آمریکا هم بر تلاشهایش افزوده و راهی سفری منطقهای شده است تا شاید در سایه این راهبرد و تشدید ایرانهراسی، بتواند بین کشورهای عرب منطقه علیه ایران اتحاد ایجاد و اختلافهای آنان را حل کند.
البته او که تاکنون در نوک پیکان تغییر قرار داشت، این بار با عزمی جزمتر سیاستهای ترامپ را دنبال میکند و این موضوع در گفتههای مک مستر بهخوبی مشهود است که گفت: «رابطه آمریکا با جهان بهتر شده است، دیدیم که وزارت خارجه ما چقدر خوب کار کرده است تا همه بیشتر فعال شوند... .»در بیانیههای وزارت خارجه آمریکا درباره این سفر، ایران، اختلافهای قطر و برخی کشورهای عربی و همچنین روابط پاکستان و افغانستان مطرح شده بود؛ اما با گذشت زمان و انجام سفر رئیس دستگاه سیاست خارجی آمریکا به ریاض و قطر، اعلام شد که سعودیها و قطریها برای مذاکره آمادگی ندارند و این اتفاق بهزودی رخ نخواهد داد.این موضوع ازآنجهت برای ترامپ گران تمام خواهد شد که معتقد است موضوع درگیری عربستان و امارات با قطر از اهمیت مقابله با ایران میکاهد و از هر سه کشور خواسته است با یکدیگر مذاکره کنند.
تلاش برای جبران باخت سعودیها
از سوی دیگر آمریکا در تلاش است تا مهمترین حوزه همکاری ایران با همسایگان بهخصوص در عراق را کمرنگ کند. این موضوع در اظهارات مک مستر، مشاور امنیت ملی ترامپ بهخوبی نمایان بود. او گفت: «ایران باید به سوءاستفاده از گروههای مسلح در عراق پایان بدهد. این هزینه برای مردم عراق است. درباره عراق میخواهیم کشوری باثبات باشد و درعینحال به ایران نزدیک و همسو نباشد.»
وی پیشنهاد کرد عربستان سعودی میتواند نقش مهمی ایفا کند؛ ازاینرو درحالیکه تیلرسون برنامه سفر به عراق را داشت، حیدرالعبادی، نخستوزیر عراق به ریاض دعوت شد تا دراینباره نشست سهجانبهای را تدارک ببینند. آنان بسیار تلاش کردند تا با گسترش همکاریهای عراق و عربستان و حمایتهای سیاسی و مالی رژیم سعودی از عراق، درهای همسایه غربی به روی ایران بسته شود.
پیشتر هم مقامات ایالاتمتحده گفته بودند تیلرسون امیدوار است عربستان سعودی غنی از نفت، در طرحهای بازسازی گستردهای که برای بازسازی شهرهای عراق همچون موصل و کمک به نخستوزیر عراق است، مشارکت کند.
عربستان هم همواره نگران جای پای ایران پس از حمله آمریکا به عراق بوده است و در طرح جدید مایل است با استفاده از فرصتهای سرمایهگذاری راه را برای گسترش نفوذ خود باز کند.
دولت ترامپ برای منزویکردن ایران به کشورهای عرب احتیاج دارد و ضعف روابط ریاض و بغداد از یکسو و درگیری با قطر از سوی دیگر بزرگترین موانع پیشبرد سیاستهای ترامپ و همراهانش بوده است؛ ازاینرو، تیلرسون در این سفر تلاش کرد حمایت آمریکا از تقویت روابط عراق و عربستان را نشان دهد و برای کمک به رفع کدورتها اقدام کند.اما هنوز از این نشست نگذشته بود که رکستیلرسون، وزیر خارجه آمریکا در نشست خبری مشترک با همتای سعودی خود درباره نیروهای حشدالشعبی (بسیج مردمی) عراق اظهارنظر کرد.این اظهارنظر واکنش تند حیدر عبادی و دفتر نخستوزیری عراق را بههمراه داشت؛ تا جایی که آن را دخالت در امور داخلی عراق دانست.
در این بیانیه نیروهای داوطلب مردمی را مردم عراق دانستند که فداکاریهای بزرگی از خود در راه دفاع از کشورشان نشان دادهاند و افزوده شده بود: هیچ طرفی حق دخالت در امور عراق و تعیین آنچه عراقیها باید انجام دهند، ندارند.
بهاینترتیب تیلرسون در حالی کشورهای عربی حاشیه خلیجفارس را ترک کرد که در حوزههای اعلامی به نتایج ملموسی نرسید.
راهی برای نجات
رکس تیلرسون در ادامه سفرهای خود در منطقه، با بازدیدی غیرمنتظره از افغانستان پیش از پاکستان، پیامی جدی به اسلامآباد فرستاد تا بر تهدیدهای دونالد ترامپ علیه دولت پاکستان تأکید کند.
رئیسجمهوری آمریکا پیشتر تهدید کرده بود اگر پاکستان سیاستهای آمریکا را اجرا نکند، با تحریم مواجه خواهد شد. از سوی دیگر رئیسجمهوری آمریکا و وزیر امور خارجهاش، با تقویت روابط با هند از یکسو و افزایش حضور نظامی و دیپلماتیک در افغانستان بهدنبال پیگیری سیاست منزویکردن ایران هم هستند.
این در حالی است که برخی کارشناسان، نتیجه این نوع سیاست جدید در برخورد با پاکستان را بالارفتن احتمال نزدیکی تهران و اسلامآباد میدانند.
مایکل کاگلمن، معاون مرکز تحقیقاتی ویلسون در آمریکا و متخصص حوزه آسیا دراینباره میگوید: «این تصور که آمریکا بر پاکستان نفوذ بالایی دارد، تصوری اغراق شده است و سیاست آمریکا هر چه باشد، از فشار گرفته تا تنبیه و تشویق، پاکستان سیاستهای خود را تغییر نخواهد داد.»
«خواجه محمد آصف»، وزیر امور خارجه پاکستان هم پیشازاین در واشنگتن گفته بود: «آمریکا از قبل در جنگ افغانستان شکست خورده است و اکنون برای نجات خود تلاش میکند، سیاست جنگی واشنگتن بار دیگر آمریکا را در افغانستان با شکست روبهرو میکند.»
سفر رکس تیلرسون به منطقه شاید این گفته محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران را پس از کمیسیون مشترک برجام در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل متحد، بار دیگر تائید کرد که «دولت جدید ایالاتمتحده نشان داد از واقعیتهای بینالمللی ناآگاه است».