درحال‌حاضر که حدود دو هفته‌ای از اعتراض‌های سراسری می‌گذرد و به‌طورکامل تشنج‌های خیابانی فروکش کرده است، شاید زمان آن رسیده تا فارغ از احساس‌ها و هیجان‌های حاکم بر روزهای پرتنش، به بررسی این پدیده‌ اجتماعی و سیاسی بپردازیم، پدیده‌ای که لازم است هم از سوی صاحب‌نظران با حساسیت ویژه‌ای نگریسته شود و هم از سوی کسانی که در قدرت حضور داشته و به نحوی دل در گرو حفظ این حکومت، انقلاب و آرمان‌های آن دارند.
پس از شروع وقایع و پس از آن مطرح‌شدن نظرات مختلف درباره عاملان برپایی اعتراض‌ها و همچنین دلایل به وجود آمدنش یاد صحبت‌های همیشگی استادان علم سیاست‌مان افتادم که در برخورد با پدیده‌های سیاسی و اجتماعی این‌چنینی همیشه برحذرمان می‌داشتند که صرفاً جرقه‌ها را عامل نبینیم. وقتی پدیده‌ای با این دامنه گسترده و با این سطح از توقع‌های سیاسی روی می‌دهد پیش از دنبال مقصر گشتن لازم است به سراغ زمینه‌ها و ساختارهای اجتماعی و سیاسی آن برویم.
در طول سال‌های گذشته که به‌دلایل گوناگون فنی، ارتباطی و سیاسی که اطلاعات به جامعه به‌صورت تزریقی و مدیریت شده و یک‌سویه انتقال می‌یافت، امکان مدیریت چنین تشنج‌هایی کار بسیار سختی نبود. اگر نارضایتی وجود داشت و جرقه‌ای در محدوده‌ای زده می‌شد در صورت قوت حکومت به‌سرعت و قبل از گسترده‌شدنش می‌شد مهارش کرد؛ اما امروز و به‌خصوص در یکی دو سال اخیر که به‌صورت چشمگیری فضای مجازی گسترش پیدا کرده و بدون محدودیت، اطلاعات به‌صورت افسارگسیخته و به درست و غلط به‌یک‌باره به فضای اجتماعی انتقال می‌یابد وقوع چنین پدیده‌هایی از این جنس و همچنین شبیه تجمع‌های دهه هشتادی‌ها غیرقابل باور نخواهد بود.ما امروز در حال حرکت به‌سوی یک جامعه‌ شبکه‌ای هستیم، جامعه‌ای که اگر قبل از آن فضای اجتماعی به بلوغ لازم نرسیده باشد، می‌تواند در آن هنگامه‌های اولیه اثرات مخربی را به جامعه و شرایط حاکم تحمیل کند. در طول تاریخ ایران که ادبیات غالب بر تعاملات سیاسی و اجتماعی گونه‌ای متمرکز و سلطانی داشته و به پلورالیسم در پیکره‌ جامعه و سیستم سیاسی، اقتصادی وقعی نهاده نمی‌شده و همچنین درگیری میانه‌ فرهنگ‌های گوناگون چه جامعه و چه حرکت تاریخش را چندپاره و تکه‌تکه کرده است، امروز و در شرایط فعلی قالب شبکه‌ای در حال درنوردیدن و سوقش به سوی یک تنش فراگیر در تمامی عرصه‌های اجتماع است، تنشی که در یک سوی آن ساختارهای سنتی تمرکزگرا و دگم حضور دارد و در مقابلش فضایی است که به ناهمگنی، اقتدارگریزی و تکثر گسترده گرایش دارد. شاید چنین حرکتی در جوامع متکثر غربی با تسلط اقتصاد سرمایه‌داری که نفسش بر همین اقتدارگریزی است آن‌چنان ملموس نبوده ولیکن برای ما قاعدتاً منجر به تحولات بزرگی خواهد شد، حرکتی که می‌تواند ما را به تونسی ناپایدار و درگیر، حداقل برای مدت‌زمانی تبدیل کند.
 از خصوصیات مهم این نوع جوامع حساسیت‌زایی فزاینده آن در برخورد با شرایط گوناگون است، موضوعی که می‌توان آن را در توجه جامعه به گرانی‌های اندک اخیر مشاهده کرد؛ گرانی که به حتم نسبت به دوران دولت گذشته ذره کوچکی نبود، اما به آنی و با جرقه‌ای در مشهد موجب شد اعتراض‌های فراگیری در سراسر کشور شکل بگیرد؛ همچنین نکته‌ دیگر عدم‌تعهد فضای روبه‌روی جدید به نهادها و کانال‌های تعامل گذشته با قدرت و اقتدار حاکم است که در طول اعتراض‌ها که چشمه‌ای از این تحولات بود قالبی فراتر از جناحین سیاسی و نامرتبط با نخبگان تحول‌خواه گذشته یافت.با توجه به نقش کنش و کنشگر نیز به‌خصوص در برخورد با پدیده اعتراض‌های پیش رو، قابل ذکر است که در اعتراض‌های اخیر که شدت آن در چندماهه گذشته بالا گرفت، موج ناامیدی از تحولات اقتصادی و سیاسی با انتشار اخبار بودجه‌بندی‌ها، مورد اتهام قرارگرفتن دو تن از سران قوا توسط رئیس دولت سابق و فضاسازی‌های جریان منتقد دولت برای انتخابات دور بعدی و همچنین عدم‌توفیق نسبی دولت در برنامه‌های مطرح‌شده در دوران انتخابات نیز مؤثر بوده‌اند.نکته قابل توجه دیگر درباره این اعتراض‌ها این است که اگرچه جنبه‌های اقتصادی این اعتراض‌ها پررنگ بود، اما حداقل در شهر تهران که به‌صورت مستقیم شاهد آن بودم به‌گونه‌ای نبوده که بتوان آن را به طبقه‌ای خاص محدود کرد؛ همچنین سردرگمی در میان شعارها به‌شدت موج می‌زد و بیشتر شعارها رویکردی سلبی داشت؛ همانند همزادهای خود در کشورهای شمال آفریقا. شاید عامل تردید نخبگان و همچنین طیف عظیمی از منتقدان شرایط فعلی که از خشونت روی گردانده و اصلاحات را تنها مجرای تحول می‌بینند نیز نسبت به این پدیده به جهت همین گنگ و سردرگمی حاکم بر آن بوده است. نکته قابل‌توجه‌تر درباره این شرایط اینکه این پدیده به هیچ وجه با عدم پاسخگویی و عدم توجه به اصلاحات، قابل کنترل نیست؛ اگرچه اصلاحات نیز می‌تواند به افزایش مطالبات دامن بزند.
 

طی روزهای اخیر، مذاکرات سناتورهای دو حزب دموکرات و جمهوری‌خواه بر سر توافق هسته‌ای با ایران جدی‌تر شده است. با اعلام ضرب‌الاجل 120 روزه ترامپ، این روند شدت بیشتری گرفته است. حدود سه ماه قبل نیز رئیس‌جمهور ایالات‌متحده به کنگره اعلام کرد که 60 روز برای اصلاح برجام و تغییر آن مطابق شروطی که وی معین کرده است فرصت دارند؛ بااین‌حال پس از دو ماه سناتورهای آمریکایی به توافقی در این خصوص دست پیدا نکردند. اگرچه افرادی مانند تام کاتن و باب کورکر سعی کردند با ارائه طرحی به کنگره، زمینه اجماع سناتورهای دموکرات و جمهوری‌خواه حول آن را مهیا سازند، اما درنهایت این طرح مورد موافقت اکثریت سنا قرار نگرفت.
در این طرح پیش‌بینی شده بود که هرگونه آزمایش موشکی ایران (موشک‌های دارای قابلیت حمل کلاهک هسته‌ای) نقض برجام محسوب شود! همچنین در این طرح پیش‌بینی شده بود که مخالفت ایران با بازرسی از اماکن نظامی به‌مثابه نقض توافق هسته‌ای و خروج ایران از آن تلقی شود. سناتورهای دموکرات هم‌اکنون معتقدند که می‌توان بدون نقض برجام و بدون آنکه ترامپ سخنی از نقض توافق هسته‌ای با ایران به میان بیاورد، تحریم‌های تازه‌ای را علیه ایران وضع کرد. آنان می‌گویند  شروطی که ترامپ برای باقی‌ماندن در برجام گذاشت باعث شده کار اعضای کنگره برای مذاکره بر سر حفظ این توافق دشوارتر شود.
یک رمزگشایی ساده از بیانات دموکرات‌ها نشان می‌دهد که آنان معتقدند اعمال هر یک از شروط ترامپ برای اصلاح و تغییر توافق هسته‌ای، منجر به تغییر ماهیت این توافق و خروج رسمی ایالات‌متحده از برجام خواهد شد. در این صورت آمریکا باید هزینه سختی را بابت خروج از توافق هسته‌ای بپردازد؛ ازاین‌رو دموکرات‌ها معتقدند باید دو نکته مهم را درقبال برجام مدنظر قرار داد: یکی، اجماع نظر با مقامات اروپایی، به‌گونه‌ای که آنان حاضر شوند با آمریکا بر سر برجام و آینده آن همکاری کنند. نکته دیگر نیز مربوط به وضع تحریم‌های جدید علیه ایران است؛ به‌گونه‌ای‌که این تحریم‌ها با متن برجام تناقضی ظاهری نداشته باشد.
نکته دیگری که دموکرات‌ها به آن نگاهی منفی دارند، اصرار ترامپ بر گنجانده‌شدن موضوع توان موشکی ایران در برجام است. ترامپ در جریان تمدید تعلیق تحریم‌های ایران اعلام کرد که طرح جدید بایستی به‌صراحت برای اولین‌بار در قوانین آمریکا ذکر کند که موشک‌های دوربرد و برنامه‌های تسلیحات اتمی، جدانشدنی هستند و ساخت و آزمایش موشک‌ توسط ایران بایستی مشمول تحریم‌های شدید شود.
به عبارت بهتر، ترامپ معتقد است که باید میان فعالیت‌های هسته‌ای و موشکی ایران ارتباطی مستقیم برقرار شود و آزمایش‌های موشکی ایران به‌مثابه نقض برجام مورد شناسایی واشنگتن و اروپایی‌ها قرار گیرد؛ بااین‌حال بن کاردین به نمایندگی از دیگر سناتورهای حزب دموکرات در این خصوص معتقد است که موشک‌های بالستیک، اصلاً جزئی از برجام نیستند؛ بنابراین گنجاندن آن‌ها در قانون، اقدام مناسبی نیست. به عبارت بهتر، بن کاردین و بسیاری از سناتورهای آمریکایی نسبت به اینکه بستر و شرایطی مناسب برای گنجاندن موضوع توان موشکی ایران در برجام وجود ندارد آگاه هستند. چندی پیش رهبر معظم انقلاب اسلامی تأکید کردند که  مذاکره بر سر توان موشکی و دفاعی ایران اساساً امکان‌پذیر نیست.
وزارت امور خارجه کشورمان نیز بارها اعلام کرده است که هرگونه مذاکره مجدد بر سر برجام (ازجمله مذاکره بر سر گنجاندن  توان موشکی ایران در توافق هسته‌ای) امکان‌پذیر نیست. لازم به ذکر است که سناتورهای هر دو حزب دموکرات و جمهوری‌خواه طی دو سال اخیر نقش به‌سزایی در نقض مفاد 26،27،28 و 29 برجام داشته‌اند؛ بااین‌حال سناتورهای دموکرات در برهه فعلی معتقدند که اقدامات ترامپ در تقابل با توافق هسته‌ای و اعلام شروط چهارگانه غیرمنطقی وی برای تغییر برجام، با استقبال جامعه جهانی روبه‌رو نشده و آمریکا را به‌عنوان عامل برهم‌زننده توافق هسته‌ای با ایران معرفی خواهد کرد؛ ازاین‌رو سناتورهای دموکرات (که هم‌اکنون 49 کرسی سنا را در دست دارند)، پروژه مهار ترامپ در قبال برجام را تااندازه‌ای کلید زده‌اند. درهرحال باید در انتظار مواضع نهایی سناتورهای دموکرات در قبال برجام و شروط اعلام‌شده از سوی ترامپ ماند، شروطی که اعمال هر یک از آن‌ها به‌مثابه خروج رسمی آمریکا از توافق هسته‌ای تلقی خواهد شد.

اعلام تصمیم دو کره در نمایش وحدت در المپیک زمستانی پیونگ‌چانگ باعث نگرانی دولت دونالد ترامپ شده است.دو کره در تصمیمی کم‌سابقه و تاریخی توافق کرده‌اند تیم‌های ورزشی دو کشور در جریان المپیک زمستانی 2018 در شهر پیونگ‌چانگ کره جنوبی با یک پرچم واحد حاضر شده و اضافه بر آن یک تیم هاکی روی یخ مشترک زنان داشته باشند.
اعلام این تصمیم که در جریان مذاکرات روز چهارشنبه هیئت‌های دو کره در منطقه صفر مرزی حاصل شد، در حالی بود که در همان روز بیست کشور- غالباً غربی- حامی کره جنوبی در جریان جنگ دو کره (1950-1953) در کانادا در نشستی توافق کردند که فشارهای سیاسی و اقتصادی را تا زمان تسلیم‌شدن دولت «کیم جونگ اون»، رهبر کره شمالی در دست برداشتن از جاه‌طلبی‌های هسته‌ای و موشکی به این کشور بسته کمونیستی افزایش دهند.
وحدت ورزشی دو کره و نگرانی‌های آمریکا
در شرایطی که دولت دونالد ترامپ در یک سال گذشته کوشیده است با تشدید فشارهای سیاسی و اقتصادی بر رژیم پیونگ‌یانگ، این کشور را وادار به عقب‌نشینی و تسلیم در برابر خواسته‌‌های خود کند، اما دولت کیم جونگ اون در طی همین مدت با انجام یک آزمایش هسته‌ای و چندین آزمایش موشکی بالستیک قدم‌های بزرگی در توسعه برنامه موشکی و هسته‌ای خود برداشت؛ به‌نحوی‌که هم‌اینک تمامی خاک ایالات‌متحده در پوشش موشک‌های بالستیک کره شمالی قرار داد.«ولادیمیر پوتین»، رئیس‌جمهور روسیه یک هفته پیش در سخنانی، کیم جونگ اون را پیروز دوئل یک سال گذشته با ترامپ دانست و گفت او با زیرکی و هوشمندی توانست به رغم تهدیدها و فشارهای ایالات‌متحده نه‌تنها گامی به عقب برندارد، بلکه بر توانمندی زرادخانه موشکی و هسته‌ای خود بیفزاید و تمامی خاک ایالات‌متحده را در تیررس موشک‌های خود قرار دهد.
اعلام تصمیم رژه مشترک دو تیم ورزشی کره شمالی و جنوبی در المپیک زمستانی پیونگ‌چانگ با وجودی که می‌تواند بر کاهش تنش‌های موجود بین دو کره مؤثر باشد، اما درعین‌حال آن گونه که روزنامه نیویورک تایمز آمریکا گزارش داده، مقامات واشنگتن را در سردرگمی و نگرانی فروبرده است.به نوشته این روزنامه درحالی‌که ترامپ می‌خواهد رژیم پیونگ‌یانگ را به‌خاطر رویکرد تهاجمی در زمینه آزمایش‌های پی‌در‌پی موشکی و هسته‌ای در یک سال گذشته و بی‌توجهی به قطعنامه‌های شورای امنیت در انزوای بیشتری فرو برده و فشارهای تحریمی بیشتری را متوجه این کشور کند، نمایش وحدت بین دو کره می‌تواند شرایط را برای پیشبرد سیاست‌های آمریکا پیچیده‌تر سازد.برخی مقامات واشنگتن نیز نگران این هستند که کیم جونگ اون با تصمیم اخیر در نزدیک‌شدن به همسایه متخاصم جنوبی، به دنبال دست یازیدن به یک مانور دیپلماتیک جدید در جهت پیشبرد برنامه‌های ضد آمریکایی و فرار از فشارهای بین‌المللی باشد.گفتنی است، وحدت دو کره می‌تواند توازن قوا را در شرق آسیا دگرگون کند و یک قدرت جدید اقتصادی- نظامی را به منصه ظهور برساند که حتی قابلیت رقابت جدی با چین و دیگر قدرت‌های جهانی را دارد.

 

در رابطه با ایجاد گفت‌وگو بین نهادها و جریان‌های سیاسی به نمایندگی از جانب مردم نباید چندان خوش‌بین بود؛ به این معنا که امکان ایجاد چنین گفت‌وگوهایی سخت و پیچیده است. زمانی که شرایط گفت‌وگو بین جریان‌های سیاسی فراهم می‌شود برخی افراد و طیف‌های سیاسی این موضوع را مخدوش می‌کنند و اجازه نمی‌دهند که این دو طیف به یکدیگر نزدیک شوند؛ به‌عنوان‌مثال، در اعتراض‌های اخیر شاهد بودیم بلافاصله سیر اتهام‌های جناحی از سوی یک جناح علیه جناح دیگر سرازیر شد که شروع‌کننده اغتشاش‌ها جریان رقیب بوده است یا ائمه‌جمعه‌ای در نمازجمعه سخنی را مطرح کرده یا به مسئله‌ای اشاره داشته، به‌سرعت این موضوع رنگ‌وبوی جناحی پیدا می‌کند؛ درنتیجه این‌ها موجب سنگین‌ترشدن فضای تفاهم می‌شود؛ یعنی فاصله دو جناح را برای گفت‌وگو سخت‌تر و امکان‌ناپذیرتر می‌کند.لازم به ذکر است، برخی افراد از این فضا به سود منافع شخصی و گروهی خود بهره‌برداری می‌کنند به دلیل اینکه این افراد نمی‌خواهند هیچ‌گونه وحدت و هماهنگی برای اداره امور وجود داشته باشد و درواقع منافع آنان در ایجاد تنش تعریف می‌شود و تلاش می‌کنند به شکل مدام عرصه سیاسی کشور با چالش و درگیری روبه‌رو باشد. زمانی که به تیتر سیاسی برخی روزنامه‌ها توجه می‌شود می‌بینید! حتی مهم‌ترین مسائل ملی هم که رخ می‌دهد تیتر یک این روزنامه‌ها مسائل مهم ملی نیست؛ بلکه مسائل جناحی است.
به‌عبارت‌دیگر حتی اگر بزرگ‌ترین دشمنی‌های خارجی به جمهوری اسلامی روا داشته شود این مسائل تیتر یک این روزنامه‌ها نخواهد بود و تنها به مسائل خطی و جناحی می‌پردازند. این امر بیانگر آن است که برخی افراد تنها به‌دنبال ایجاد تنش و درگیری در کشور هستند و منافع خود را در وجود چنین فضایی تعریف می‌کنند؛ درحالی‌که وجود این فضا در بلندمدت آثار و نتایج غیرقابل‌جبرانی برجای می‌گذارد. یکی از بزرگ‌ترین آسیب‌های آن، این است که فرهنگ گفت‌وگو، آرامش، صلح، تفاهم و مدارا با یکدیگر و تحمل دیگری در کشور را از بین می‌برد؛ همچنین به اداره امور کشور آسیب وارد می‌شود؛ یعنی زندگی مردم مختل می‌شود؛ به‌عنوان‌مثال، وقتی دولتی بر سرکار می‌آید که وابسته به یکی از این جناح‌هاست؛ در آن دولت بدون توجه به شایستگی، تخصص و کارامدی تنها از افرادی استفاده می‌شود که وابسته به آن طیف سیاسی هستند؛ درحالی‌که در جناح رقیب مدیران لایق زیادی وجود دارند؛ اما آنان هرگز به کار گرفته نمی‌شوند و تنها مردم هستند که از اتخاذ چنین تصمیم‌گیری‌هایی آسیب می‌بینند.
درواقع این‌گونه خط و خط‌کشی‌ها و ایجاد نفرت و کدورت‌ها به وحدت عمومی و ملی کشور برای مقابله با مشکلات و تهدیدهای خارجی ضربه وارد می‌کند. برای عبور از این وضعیت راه‌های گوناگونی وجود دارد: نخست باید بین تمامی جناح‌های سیاسی کشور تفاهم ایجاد کرد و اینکه طرفین از مسائل و خطاهای کوچک اغماض کنند و آستانه تحمل خود را نسبت به مسائل مختلف بالاتر ببرند و اجازه دهند که در فضای کشور آرامش حاکم شود و بعد آرام‌آرام به‌سمت گفت‌وگوها و تفاهم‌هایی در راستای منافع ملی کشور حرکت کنند؛ بنابراین می‌توان گفت که گفت‌وگو ابزاری است که اگر به نحو احسن از آن در جامعه استفاده شود، از سلاح نظامی تأثیری قوی‌تری دارد. جامعه‌ای که افراد آن به گفت‌وگو عادت کرده و تلاش بر آن دارند که پتانسیل گفت‌وگو را در جامعه ایجاد کنند و آن را گسترش دهند، آن جامعه می‌تواند در تمامی عرصه‌ها سربلند بیرون آید و بر تمامی مخاصمه‌ها غلبه کند.