احتمال بازگشت سوریه به اتحادیه عرب
تعداد بازدید : 2
«پوتین» از عربستان چه میخواهد؟
نویسنده : زهرا کریمی
رئیسجمهور روسیه درحالی وارد عربستان میشود که ظاهراً دوازده سال از نخستین سفر وی به عربستان میگذرد. گرچه گفته میشود این سفر با هدف امضای چند توافق و بررسی پروندههای متعددی در رابطه با امنیت خلیجفارس، جنگ یمن، معامله قرن و سوریه، صورت گرفته است؛ اما رئیسجمهور روسیه از عربستان چه میخواهد؟ در این راستا گمانههایی درباره مذاکرات احتمالی «ولادمیرپوتین» با سران سعودی درمورد عضویت سوریه در اتحادیه عرب به گوش میرسد. البته عربستان از برقراری روابط دیپلماتیک با «بشاراسد» امتناع کرده است. اما مقامات سعودی از اوایل سال 2018 با لحن مثبتتری پیرامون سوریه صحبت کردهاند. این موضوع موجب امیدواری مسکو شده است.
اهداف عربستان از تغییر موضع در قبال سوریه
اتحادیه عرب در نوامبر 2011 در تکمیل فشارهای غرب بر نظام قانونی سوریه برای به زانو درآوردن سوریه در برابر تروریستها، عضویت این کشور را به حالت تعلیق درآورد. سال پیش دولت عراق و روسیه از اتحادیه عرب خواستند تعلیق عضویت سوریه را در این اتحادیه لغو کند؛ اما این درخواست با مخالفت برخی کشورهای عربی بهویژه عربستان مواجه شد. البته در این میان مسئولان سوری بارها مخالفت خود را با بازگشت به «اتحادیه عرب» اعلام کردند و این اتحادیه را شریک در توطئه نابودی کشورشان و بیثبات کردنشاش متهم کردند. اکنون هم مشخص نیست که آیا آنها این موضع مخالفت با بازگشت به اتحادیه عرب را تغییر دادند یا نه؟ اما هدف عربستان از این تغییر موضع چیست؟ به نظر میرسد هدف سعودیها در آغاز، چیزی جز خریدن اسد و دورکردن سوریه از ایران نبود. در واقع، کشورهای عربی به رهبری عربستان که در تحقق عمدهترین هدف خود در سوریه یعنی حذف «بشاراسد» نتوانستند کاری از پیش ببرند، اکنون به این نتیجه قطعی رسیدهاند که دیگر توان حذف اسد را ندارند و به همین جهت باید با او وارد گفتوگو و مصالحه شوند تا بلکه بتوانند ایران را در سوریه با انزوا روبهرو کنند. به نظر میرسد، در این راستا مهمترین دستور کار، احیای تفکرات «پانعربی» در دولت سوریه است که مهمترین جایگاه برای احیای آن «اتحادیهعرب» است که سوریه یکی از بانیان و پیشروان آن بوده است. این سیاستی بود که سعودیها درعراق نیز پیگیری کردهاند و تلاش کردند با واردکردن عراق به ترتیبات امنیتی-سیاسی عربی، ایدههای ناسیونالیستی و عربی عراق را در برابر ایدههای شیعی طرفدار ایران تقویت کنند تا نقش و نفوذ تهران را در بغداد به حداقل برسانند. با وجود تلاشهای دیپلماتیک روسیه و محکومیت حمله ترکیه به خاک سوریه توسط مقامات سعودی، بعید به نظر میرسد که عربستان حداقل در کوتاهمدت نظر خود را در عضویت سوریه در اتحادیه عرب تغییر دهد. عربستان تاکید کرده است که جنگ داخلی سوریه تا زمان خروج شبهنظامیان مرتبط با ایران از جنوب سوریه حل وفصل نخواهد شد. به همین خاطر آنها نگرانند که در صورت تغییر موضع خود درمورد اسد، این پیام به همه مردم منطقه منتقل شود که استراتژی مقاومت حداکثری ایران موفقیتآمیز بوده است. علاوه براین، پادشاهی عربستان و دولت اسد به هیچ وجه به یکدیگر اعتماد ندارند. این موضوع میتواند عادیسازی روابط بین دو کشور را با مشکل مواجه کند.
عربستان و مزایای عادیسازی روابط با دمشق
عادیسازی روابط با «اسد» میتواند مزایای استراتژیک آشکاری برای عربستان به دنبال داشته باشد. از سرگیری روابط دیپلماتیک با دمشق، به ریاض اجازه خواهد داد که درکنار امارات و مصر در فرآیند بازسازی این کشور مشارکت داشته باشد. مصر معتقد است که پروژههای مهندسی و ساختوساز در سوریه میتواند برای عربستان وسوسه انگیز باشد. امارات نیز گامهایی را برای سرمایهگذاری در فرآیند بازسازی سوریه برداشته است. سرمایهگذاری مشترک عربستان-مصر-امارات در سوریه میتواند نفوذ ایران را در فرآیند بازسازی این کشور کاهش دهد و در درازمدت شاهد تضعیف ائتلاف اسد با تهران باشیم. عربستان با حمایت از بازگشت اسد به اتحادیه عرب، میتواند روابط خود را با روسیه تقویت کند. روسیه بهعنوان متحد بینالمللی میتواند ارزش بالایی برای ریاض داشته باشد. دو کشور نگرانیهای مشترکی از جمله تثبیت قیمت نفت اپیک در بازارهای جهانی دارند.
نگاه ایران به عادیسازی روابط ریاض-دمشق
به احتمال زیاد سیاست ریاض در قبال دمشق وابسته به گفتوگوهای رهبران عربستان و ایران طی ماههای آینده خواهد بود. عربستان پیششرطهای زیادی را برای از سرگیری گفتوگو با تهران مشخص کرده است که شامل توقف حمایت تهران از حوثیهای یمن و پایان حملات موشکی علیه تاسیسات نفتی عربستان است. البته سعودیها در ازای این درخواستها نمیتوانند امتیاز خاصی را به تهران اعطا کنند. درصورتیکه تهران و ریاض مذاکرات دوجانبه را از سر بگیرند، شاید موافقت با بقای «اسد» در سوریه با ارزشترین امتیازی باشد که «محمدبنسلمان» میتواند به رهبران ایران پیشنهاد دهد. البته در شرایط کنونی بیاعتمادی بالایی بین عربستان و ایران وجود دارد. بعید به نظر میرسد که سعودیها بهطوریکجانبه حاضر به اعطای امتیازی به تهران باشند. بهتازگی شبهنظامیان حوثی در یمن پیشنهاد توقف حملات پهپادی علیه زیرساختهای عربستان را پذیرفتهاند. این موضوع فرصت مناسبی در اختیار ریاض قرار داده است تا به مداخله نظامی خود در یمن پایان دهد. اگرعربستان گامهای محسوسی برای کاهش تنش در جبهه یمن بردارد، شرایط مناسب برای مذاکره با ایران بر سر آینده سوریه فراهم خواهد شد. اگرچه آتشبس در یمن و عادیسازی روابط با اسد میتواند مزایای استراتژیکی برای ریاض بهدنبال داشته باشد، اما ایرانیها نگاه خوشبینانهای نسبتبه چنین معاملهای ندارند.
ایران احساس میکند که عربستان در موقعیت ضعیفی در سوریه و یمن قرار دارد؛ به همین خاطر شاید تغییر موضع عربستان درمورد مشروعیت «اسد»، اهمیت چندانی برای تهران نداشته باشد. تهران معتقد است با توجه به پیروزی نیروهای اسد در جنگ داخلی سوریه، عربستان چارهای جز عادیسازی روابط با اسد نخواهد داشت. «پوتین» احتمالاً در این سفر سران سعودی را برای عادیسازی روابط با سوریه تشویق خواهد کرد؛ اما بعید است در کوتاهمدت ریاض موضع خود را پیرامون بازگشت سوریه به اتحادیه عرب تغییر دهد.