تبیین گام چهارم کاهش تعهدات هستهای ایران
تعداد بازدید : 1
گام چهارم و بازگشت رونق به «فردو»
نویسنده : زهرا کریمی
«فردو»، بار دیگر در کانون توجه جهان قرار گرفت، محقق نشدن اهداف اقتصادی ایران در چارچوب برجام و چهارمین گام تلافیجویانه ایران در مواجهه با بدعهدی شرکای برجامی، باعث شد بار دیگر مرکز هستهای فردو به عرصهای فراتر از میدان تحقیق و توسعه فناوریهای هستهای تبدیل شود. گفتنی است، ایران بعد از فرصتی180 روزه به طرفهای باقیمانده در برجام برای اجرای تعهداتشان و عدم بهرهبری طرف مقابل از این فرصت، با انجام غنیسازی در تأسیسات فردو، رسماً گام چهارم کاهش تعهدات برجامی را کلید زد. تخصیص گام چهارم ایران به فردو همانطور که پیشبینی میشد، موجی از ابراز نگرانیها را در سطح بینالمللی به راه انداخت. ایران در گام اول (18 اردیبهشت) عدم رعایت محدودیتهای مربوط به نگهداری ذخایر اورانیوم غنی شده و آب سنگین، در گام دوم (14 تیر) عدم رعایت محدودیتهای مربوط به سطح غنیسازی اورانیوم و اقدامهای مربوط به مدرنسازی راکتور آب سنگین اراک و در گام سوم (15 شهریور) گسترش و شتاببخشی به فعالیتهای تحقیق و توسعه هستهای و براساس نیازهای فنی بدون رعایت تعهدات برجامی را پیش برده بود، اما دست گذاشتن روی تاسیسات فردو بیشترین سر و صدا را به راه انداخت.
چرا «فردو» مهم است؟
چندسال بعد از آنکه خبر طراحی و ایجاد یک مرکز هستهای غنیسازی اورانیوم زیر کویر قم، در یکصد کیلومتری پایتخت، علنی شد و مشخص شد که ایران، برای تکمیل فعالیتهای غنیسازی خود در نطنز به طراحی، ساخت و توسعه یک سایت زیرزمینی روی آورده است، این موضوع به یکی از مناقشهانگیزترین محورهای مذاکرات هستهای تبدیل شد. تأسیسات هستهای «فردو» با نام رسمی «مرکز هستهای شهید علیمحمدی» با هدف یک مرکز پشتیبان و مکمل سایت هستهای نطنز طراحی شد که قادر بود با چرخش هزاران سانتریفیوژ تا سطح ۲۰ درصد اورانیوم غنی سازی کند. مهمترین ویژگی تاسیسات غنیسازی فردو که موجب بر هم خوردن محاسبات طرف غربی شد، استقرار این تاسیسات در عمق زمین بود؛ جایی که به نظر میرسد هیچ کدام از تسلیحات غیراتمی آمریکا قابلیت نفوذ به آن را ندارند. اگرچه بعدها پنتاگون مدعی شد که قابلیت انهدام این تاسیسات را با بمبهای ۱۵ تنی به دست آورده است، اما کارشناسان خبره نظامی چنین احتمالی را رد کردند. در مذاکرات برجام نیز سرنوشت تاسیسات فردو یکی از سختترین بخشهای مذاکرات بود.
اما در خلال مذاکرات هستهای برای اعتمادسازی متقابل میان طرفین، ایران به باقی ماندن ۱۰۴۴ سانتریفیوژ اکتفا کرد و پذیرفت که فردو تنها محلی برای تحقیق و توسعه فعالیتهای هستهای باشد. قابل انتظار بود که ایران در امتداد اقدامات مقابلهای خود بر این موضوع حساسیت برانگیز دست بگذارد، چرا که این حساسیت فارغ از ظرفیتهای دور از انتظار در زمینه پیشرفت برنامه هستهای ایران در فردو، به مختصات فوق امنیتی و پدافندی این سایت بر میگردد، اساساً به دنبال همین ویژگیهای امنیتی و پوشیده فردو بود که آمریکاییها با هدف حمله قرار دادن این سایت هستهای به طراحی اختصاصی بمبی پرداختند که برای نخستین بار در دوره «ترامپ» در افغانستان مورد آزمایش قرار گرفت. هدف مشخص بود؛ حمله نظامی به تاسیسات فردو در صورت ضرورت، آن هم در شرایطی که این سایت با پیشرفتهترین سامانه موشکی ایران از جمله موشکهای اس ۳۰۰ حمایت میشود.
باید توجه داشت که طبق برجام قرار بود تا ۱۵ سال در فردو غنیسازی صورت نگیرد، اما بر اساس اعلام گام چهارم کاهش تعهدات برجامی از این به بعد غنیسازی در فردو با تزریق گاز UF۶ انجام میشود. طبیعی است که برداشتن گام چهارم از سوی ایران و چرخش دوباره سانتریفیوژها که دستکم تا دو ماه آینده سطح غنیسازی کمتر از پنج درصد را هدف قرار داده است، پاسخ جدی و متقابل ایران در روند عملیات نجات برجام تلقی میگردد و تا این اندازه مورد توجه محافل سیاسی داخلی و بینالمللی واقع میشود.
در چنین فضایی است که سازمان انرژی اتمی در یک ابتکار عمل و برای نخستین بار در روز شنبه درهای سایت فردو را برای شماری از خبرنگاران حوزه هستهای گشود تا واقعیت آنچه در زیرزمینهای کویر قم پیرامون برنامههای پیشرفته هستهای ایران میگذرد، از نزدیک پدیدار شود.
برقراری بالاترین سطوح امنیتی در اطراف سایت که با تشریفات و تدابیر ویژهای بازدید کنندگان را به دهها متر در اعماق زمین، همراهی میکرد نشان از اهمیت استراتژیک و مختصات متفاوت این مرکز هستهای از سایر مراکز مشابه از جمله نطنز و اراک داشت.
گام چهارم؛ شاید آخرین گام
گام چهارم ایران به گازدهی ۱۰۴۴ سانتریفیوژ مستقر انجامیده شد و صدای سوت چرخش سانتریفیوژها نشان از آن داشت که ایران به وعده خود مبنی بر آمادگی برای اقدام تلافیجویانه یعنی آغاز غنیسازی در کمتر از چهار روز جامعه عمل پوشانده است. «علی اکبر صالحی» رئیس سازمان انرژی اتمی نیز بارها به کشورهای منظومه غرب هشدار داده بود که صبر ایران را در بوته آزمون نگذارند چراکه ایران آماده بازگشت به فعالیتهای هستهای و غنیسازی خود در کمتر از چهار روز خواهد بود. حالا این پرسش مطرح میشود که چرا آغاز غنیسازی در فردو خواب آمریکا و اسرائیل را آشفته کرده است؟
آنها ادعا میکنند فارغ از اینکه ایران سطح غنیسازی خود را به بیست درصد برساند یا نه، حجم انباشت اورانیوم غنی شده آن که از سقف مجاز در برجام فراتر رفته است میتواند زمان گریز هستهای را برای ایران کوتاه کند، اما میتوان گفت گام چهارم ایران شاید آخرین گام تهران در مسیر معکوس برجامی باشد به شرط آنکه اروپاییها به اضافه چین و روسیه راهی برای فروش نفت ایران و بازگشت درآمد حاصل از آن بیابند و البته مکانیسم بانکی ایران با جامعه جهانی را هم از زیر بار تحریمهای یکجانبه آمریکا نجات دهند. به نظر میرسد، اروپایی که در قریب به 600 روز گذشته با وجود شعارهای سیاسی نتوانسته اراده برای حفظ برجام را به عمل تبدیل کند عملاً عاجز از رسیدن به نقشه راهی بدون حضور آمریکا برای نجات برجام است.
تاکنون جدیترین طرح را «امانوئل مکرون»، رئیسجمهور فرانسه ارائه کرده که محور آن آتشبس میان ایران و آمریکا و آغاز مذاکرات جدید است.
با این همه تهران شرط لازم را برداشته شدن تحریمهای آمریکا میداند و رئیسجمهور آمریکا خواهان دیدار با همتای ایرانی سپس سخن گفتن از تحریمها و توافقی جدید است. اضدادی که به نظر نمیرسد با هم جمعشدنی باشند.
ادامه عجز اروپا در برابر آمریکا در داخل ایران به همراهی شرکای اروپایی ایران در برجام با سیاست فشار حداکثری آمریکا تعبیر میشود و این در حالی است که با هر گام معکوس ایران، برجام به پایان راه نزدیکتر میشود.