در دورهای که صادرات غیرنفتی ایران نزولی شده، کشور عراق مقصد یک چهارم کالاهای صادراتی ایران بوده است. این مسئله در بررسی آخرین کارنامه تجارت خارجی ایران مشخص شد. اما نگرانیها حاکی از این است که آیا اوضاع نابسامان عراق تا چه اندازه بر وضعیت اقتصادی ایران تأثیر خواهد داشت.
احتمال این اثرگذاری بر روند درآمدهای ارزی
آمار گمرک ایران از روند صادرات غیرنفتی در شش ماهه نخست سال ۹۸ نشان میدهد که در نیمه نخست امسال، صادرات کالاهای غیرنفتی به رقمی معادل ۲۰ میلیارد و ۹۴۸ میلیون دلار رسیده است که این میزان در مقایسه با نیمه نخست سال گذشته، کاهش ۱۰٫۵۵ درصدی را نشان میدهد. اما دقیقاً در همین دوره نزولی صادرات غیرنفتی ایران، کشورهای عمدهای که مقصد صادرات ایران در شش ماه نخست امسال بودند شامل چین، عراق، ترکیه، امارات متحده عربی و افغانستان بوده که ۷۵٫۱۹ درصد از کل صادرات ایران در نیمه نخست امسال را تشکیل دادهاند و با حذف چین، نصف صادرات ایران به کشورهای همسایه بوده است. بررسی جزئیتر نشان میدهد که میزان صادرات ایران به عراق در این مدت ۴٫۶ میلیارد دلار بوده که سهم ۲۲٫۲۶ درصدی از کل ارزش صادرات غیرنفتی ایران داشته است. از نظر وزنی نیز تقریباً وضعیت به همین شکل است. با این روند به نظر میرسد در صورت تداوم اتفاقات اخیر عراق و تاثیرگذاری آن بر بازار صادراتی ایران، درآمدهای ارزی ایران در یک چهارم از صادرات غیرنفتیاش مثل گذشته نخواهد بود. از سوی دیگر آن طورکه تا پیش از این برخی فعالان اقتصادی بیان کرده بودند روند برگشت ارز ناشی از صادرات غیرنفتی به عراق نسبت به دیگر کشورها وضعیت نامطلوبی نداشته و به همین دلیل احتمال این اثرگذاری بر روند درآمدهای ارزی بیشتر به نظر میرسد.
نوسان نرخ ارز و رشد سریع قیمتها
قیمت ارز در دورهای کوتاه از کانال یازده هزار تومان به کانال چهارده هزار تومان وارد شده است. نوسان نرخ ارز و رشد سریع قیمتها این گمانه را در افکار عمومی تقویت کرده است که روند افزایشی قیمتها تداوم خواهد داشت. با این حال به رغم تلاش دلالان و آمادگی جو روانی برای افزایش نرخ ارز، کارشناسان معتقدند بازار ارز ایران مستعد شوک ارزی نیست.
اظهار نگرانی به خاطر اقدامات اخیر عراق
از سوی دیگر آمارهای گذشته نشان میدهد محصولات معدنی، محصولات شیمیایی، محصولات و مواد پلاستیکی، منسوجات، سنگ ساختمانی و سیمان ازجمله اقلام صادراتی ایران به عراق است که در هرکدام از این صنایع شرکتهایی فعال هستند که سهم آنها در بورس در حال معامله است. به همین دلیل برخی فعالان بازار سرمایه در روزهای اخیر نسبت به اثرگذاری سهام این شرکتها از تداوم اتفاقات اخیر عراق ابزار نگرانی کردهاند. اما آیا نبود ثبات در اقتصاد عراق میتواند نگرانیهای اقتصادی ایران را بیشتر کند.
امکان مدیریت بازار وجود دارد
حیدر مستخدمینحسینی، معاون اسبق رئیس کل بانک مرکزی معتقد است: افزایش قیمت ارز ناشی از واقعیات اقتصاد نبود؛ زیرا روندی که در بازار حاکم بود از کاهشی نسبی خبر میداد. این روند تا آنجا پیش رفت که انتظار داشتیم تا عید قیمت دلار به حدود ۱۰ هزار تومان برسد. با این همه تصمیمگیران تصمیماتی را اتخاذ کردند که وضعیت دگرگون شد. وی گفت: از یک سو در داخل کشور با اجرای طرحی درخصوص افزایش قیمت بنزین و سهمیهبندی آن روبهرو بودیم. از سوی دیگر مهمترین مقاصد صادراتی ما یعنی عراق و افغانستان با وضعیتی نامساعد روبهرو هستند. شرایطی که میتواند در روند صادرات غیر نفتی ایران تأثیر بگذارد. این کارشناس اقتصادی به موضوع تحریمها نیز اشاره کرد و گفت: وقتی تحریمها نفت را نشانه میگیرد، صادرات غیرنفتی از اهمیت بالایی برخوردار میشود، حالا در زمانی که مهمترین بازارها با بحران مواجه هستند، طبعاً صادرات غیرنفتی کشور با مشکل مواجه میشود و چشمانداز ورود ارز به کشور نیز دیگر چندان روشن نیست. وی گفت: در این فضا به نظر میرسد زمان مناسبی برای افزایش نرخ بنزین انتخاب نشد؛ چراکه این تصمیم نیز بازارهایی که از قبل شرایط منطقهای، تحت فشار بودند را با یک شوک تازه مواجه کرد. در عین حال تاکید چند باره بر اینکه این افزایش قیمت تاثیری بر سایر بازارها ندارد، این جو را تشدید کرد. وی در پاسخ به این پرسش که آیا جو کنونی را در بازار ماندگار میبینید یا خیر؟ گفت: معتقدم در همین فضا امکان مدیریت بازار وجود دارد. بررسیها نشان میدهد بازار ارز ایران مستعد جهش تازهای نیست و در نتیجه میتوان انتظار داشت که قیمتها از محدودههای فعلی عقبنشینی کند و این شرایط با پایان دوره تسویهحسابهای بینالمللی و تخلیه فضای بنزین بر بازارها تغییر کند. مستخدمینحسینی افزود: وقتی رئیس کل بانک مرکزی گفتند انتظار روند کاهشی در بازار را میکشند هم چنین باوری دارم و فکر میکنم در مجموع بازار نمیتواند به این روند دامه دهد و نهایتاً دوباره به ثبات خواهد رسید. این میان باید توجه داشت که حتی حجم تقاضا برای ارز هم بالا نرفته؛ چراکه واردات ایران از ابتدای سال جاری شدیداً کاهش یافته و به همین دلیل تقاضای مؤثر در بازار هم تغییر نکرده است. به همین اعتبار فکر میکنم نهایتاً بازار پس از چندی به این رویه خود خاتمه خواهد داد و دوباره ثبات بازخواهد گشت.