شهر، منبع توسعه و درعینحال بستر توسعه است. میتوان از عصاره جان شهرها برای رشد آنها بهره برد یا در مسیری اشتباه با سرکوب استعدادهای شهری، جامعه را به میدانی برای آزمون و خطای نامتخصصان و مدیران ناکارآمد تبدیل کرد. در این شرایط دیگر نمیتوان از برنامههای جامع، بلندمدت و استراتژیهای توسعه حرفی به میان آورد؛ بلکه مسیری که شهروندان در آن قرار گرفتهاند، برخاسته از انبوهی از اندیشههای سرگردان، بدون الگو و ضمانت اجرایی است. در رویکردهای نوینی که برای توسعه در شهرها تعریف شده است، «انسانها» و در تعریف شهری آن «شهروندان»، محور برنامهریزی، تدوین فرآیندها و ترسیم اهداف هستند و بدون در نظر گرفتن کنشهای اجتماعی احتمالی نمیتوان هیچ برنامهای را به مسیرهای اجرایی رساند. برنامهریزان شهری بر این نظر اتفاق دارند که درحالحاضر شهرها نه تنها با حضور بلکه در یک گام فراتر، با مشارکت و سهیم شدن شهروندان قابلیت اداره و توسعه دارند. در شهرهای ایران این روند هنوز فراگیر نشده است و برخی کلانشهرها همچون «اصفهان» طی یک دهه اخیر مفاهیم نظری توسعه شهری را در برنامههای جامع و در مراتب بعدی در طرحها و پروژههای خود نمود عملی دادهاند که برونداد آن ورود کلیدواژههایی چون احساس مسئولیت در برابر آینده شهر، عدالت فضایی، توسعه مسئولیتهای اجتماعی، مشارکت شهروندان و ذینفعان، تابآوری، بازاریابی شهری و توسعه زیرساختهای شهری به ادبیات توسعه در فضای شهری است. نفوذ به دل هریک از این واژهها خارج شدن از پوسته نظری و اجرای طرحها و برنامههای ملموس برای شهروندان را میطلبد؛ از همین رو طی سه سال اخیر، مدیریت شهری اصفهان با محور قرار دادن شهروندان در برنامههای خود طرحها را در بُعد فراشهری و فرامنطقهای به نقاطی برده است که در سالهای اخیر کمتر به آن توجه شده بود.
ارزش گذاری سلامت شهروندان در اجرای رینگ چهارم ترافیکی اصفهان
آغاز به کار طرحهایی چون پروژه رینگ چهارم حفاظتی شهر از شرقیترین نقطه اصفهان تا رسیدن به غربیترین نقطه استان، بخشی از سناریوی شهرداری برای نشان دادن عدالت فضایی به مردم و ساکنان مجاور طرح است. این طرح با گستره 78 کیلومتری که دربرخواهد گرفت میتواند در مسیر خود توسعه درونزا را به مناطق درگیر این طرح ببرد. از سویی برخی معضلات ساکنان همجوار این طرح همچون تلفات انسانی ناشی از تصادفات(که عمدتاً نتیجه تردد ماشینهای سنگین در خیابانهای داخل شهر به جای اطراف شهر بود) را کاهش داده، همچنین بسیاری از معضلات اجتماعی ساکنان این مناطق را مرتفع میکند.
اجرای رینگ چهارم، یک آرمان بود
این بخش از مزیتهای اجرایی رینگ چهارم، رجوع به همان نگاه شهروندمحوری برنامههای شهری است؛ برنامهای که در نظر دارد جان و مال انسانها در سایه اجرای پروژههای شهری بیش از پیش حفظ و ارزشمند شمرده شود. از طرف دیگر موضوع سلامت و خاصه کنترل آلایندهها بعد از اجرای این طرح، از شعاع شهر اصفهان و مناطق دورتر خواهد شد و ضریب نفوذ آلایندههای جوی ناشی از تردد وسایل حمل و نقل باری که از شهرهای دیگر به اصفهان وارد میشوند، کاهش مییابد. در نگرش جدید مدیریت شهری، این طرح افق فراشهری دارد و چشمانداز اهداف آن شهرهای همجوار اصفهان همچون دولتآباد، خورزوق، خمینیشهر و... را هم دربرخواهد گرفت.
به عبارت سادهتر،کاهش آلایندهها،کاهش ترافیک درونشهری،کاهش زمان سفر وکاهش خطرات جانی ناشی از تصادفات از اصلیترین مزایای مستقیم این طرح به شمار میآید. دکتر «نوروزی»، شهردار اصفهان در گفتوگوی اخیر خود با شبکه اصفهان گفته بود: احداث حلقه حفاظتی و رینگ چهارم یک آرمان برای اصفهان بود که عملیات اجرایی آن در این دوره آغاز شد. احداث حلقه حفاظتی شهر اصفهان و رینگ چهارم، یکی از بزرگترین اقدامات زیرساختی است که برای بهبود محیط زیست و رفع آلودگی هوای شهر اصفهان در حال انجام است. رینگ چهارم به طول حدود ۸۰ کیلومتر است که ۵۰ کیلومتر از آن در شهر اصفهان واقع شده است و پس از احداث رینگ اول در دوران صفویه و احداث رینگ دوم در دوران پهلوی و رینگ سوم در ۴۰ سال اخیر، رینگ چهارم آرمانی بود که باید محقق میشد و در این دوره اجرای آن آغاز شد.
شراکت دو سر بُرد برای شهر
افزایش مشارکت عمومی در حوزه اجرا را با ارتقای روابط مدیریت شهری با بخش خصوصی میتوان المانسازی کرد؛ بهطوریکه درحالحاضر با گذشت نزدیک به سه سال از تجربه مدیریتی شهر در این دوره، المانهای متعددی از شراکت شهرداری با بخش خصوصی و عمومی جامعه را میتوان در نقاط مختلف شهر دید. اجرای شهرک نمایشگاهی اصفهان در فضای 47هکتاری، ساخت تصفیهخانههای شمال و جنوب شهر اصفهان با امکان تأمین آب مورد نیاز فضای سبز مناطق 8،10،11 و 12 و حاشیه شهر با مشارکت شرکتهای دانشبنیان و سرمایهگذار بخش خصوصی، تکمیل پروژه احیای میدان امام علی، شهرک سلامت اصفهان و... بخشی از این المانهاست که نمونههای فعال از نگرش مشارکتجویانه در شهرداری است.
شهر دوستدار کودک، شهر دوستدار سالمندان و شهر جهانی صنایعدستی بخشهایی از فرآیندهای حاکمیت شهری برای انجام بازاریابی است. دستیابی اصفهان به حوزههای بینالمللی و حضور متقابل موثران و متخصصان در حوزههای مختلف تجاری، فرهنگی و اجتماعی در رویدادهای جهانی، میتواند بسترهای مشارکت را درکنار حضور فراهم آورد. اصفهان بهعنوان یک جهانشهر، باید در ابعاد مختلفی چون عمران، شهرسازی، فرهنگ و اقتصاد از فرصتهای جهانی خود استفاده کند که کسب عناوین جهانی توانسته تا حدودی به این شهر در این مسیر یاری رساند.
اکشنپلنها یا همان برنامههای عملیاتی تعریف شده در ذیل عناوین جهانی اصفهان تنها معطوف به مدیریت شهری نیست و این کار مشارکت فعالانه دستگاههای ذینفع و مسئول دیگر در سطح شهر و استان را طلب میکند. به سبب همین رویکرد، توسعه مطالبهگری از دستگاههای اجرایی مسئول در برابر شهروندان و شهر در این دوره تشدید شده است تا تاثیرگذاری برنامههای عملیاتی شکل واقعیتری به خود بگیرد و برخی نهادهای منفعل در برابر سرنوشت شهر هم ظرفیتهای خود را بالفعل کنند.
چوب حراج از تن شهر برداشته شد!
در قسمتهای درآمدی علاوه بر اصلاح فرآیندها در شهرداری اصفهان، منابع درآمدی شهر هم از روشهای سنتی فاصله گرفته و بخشی از بار مالی شهر روی دوش حوزههای درآمدی پایدار افتاده است. استخراج درآمد از مالیات بر ارزش افزوده، عوارضهای متعدد شهری در حوزههای حمل و نقل، نوسازی و ... بهرهمندی از اوراق مشارکت، افزایش مشارکت مالی بانکها در اجرای پروژههای شهری، برونسپاری بخشهای مختلف مانند حوزه گردشگری و تفریحی شهر،ایجاد بستر کارآفرینی با استفاده از فضاهای در اختیار شهرداری و... تعدادی از سناریوهای اجرا شده در شهر اصفهان است. بهطوریکه با این کار احساس مسئولیت مدیران شهری در برابر نسلهای آینده برای جلوگیری از شهرفروشی نیز تقویت خواهد شد و میتوان شهر را همانطورکه اشاره شد، به عنوان یک منبع توسعه برای آیندگان نیز حفظ و نگهداری کرد. از این رو توسعه پایدار، توسعه متوازن، انضباط مالی و مشارکت از اصلیترین کلیدواژههای این دوره مدیریت شهری بود که در عمل هم به آن توجه ویژهای شد.
اصفهان، هوشمندتر میشود
«اصفهان هوشمند»، یکی دیگر از نمادهای توسعه اصفهان است که برای انطباق شهر کنونی با معیارهای یک شهر هوشمند، نرمافزارها و سامانههای شهروندی با هدف تسهیل امور و کاهش هزینهها پیادهسازی و در دست اقدام قرار گرفته است. پروفایل شهروندی اصفهان، اصفهانکارت، سیستمهای توزین ناوگان در حال حرکت (WIM)، توزین ناوگان بار با سیستمهای توزین قابل حمل(چمدانی)، دو سامانه نوبتدهی مراکز معاینه فنی و صدور سند حمل بار درونشهری به صورت هوشمند، اجرای 350 کیلومتر فیبرنوری، طراحی پروژه AVL، تکمیل نرمافزار ترافیک آنلاین، تجمیع اطلاعات شهر در سند جامع SDI شهری، اجرای طرح QR کد در تاکسیها و ... را میتوان همچون شاهراههای ارتباطی در یک شهر هوشمند دانست که در اصفهان یا اجرایی شده یا در مسیر اجرا قرار گرفته است.
ریلگذاری برای فردای اصفهان
زیرساختهای شهر اصفهان در دهههای گذشته بنا شده است و نیاز به تکمیل و تعریف زیرساخت جدید با توجه به نیازهای روز جامعه داشت. به همین سبب اجرای زیرساختهای شهری در این دوره نه تنها متوقف نشد بلکه با شمول شاخصهای بیشتری همچون عدالت فضایی و ایجاد زمینه مشارکت بخش خصوصی، تداوم پیدا کرد. احداث خط دوم متروی اصفهان به طول ۲۴.۷ کیلومتر دارای ۲۳ ایستگاه از شمال شهر و محلهها و مناطق حاشیهای و کمبرخوردار همچون زینبیه، دارک و لاله آغاز شد و با رسیدن به غرب شهر، مهمترین زیرساختی است که در مقیاس شهری در اصفهان در حال ساخت است. تفاوت خط دوم با خط اول در نوع مناطق تحت پوشش، نقطه تلاقی آن با هسته مرکزی شهر و حفاری از دو جبهه غربی و شرقی است که با حرکت واگنها روی ریل میتوان سرعت و کیفیت دسترسی شهروندان به نقاط مرکزی و مهم شهر را افزایش داد. در این بین نباید از فرصتی که برای بخش خصوصی در حوزه بهرهبرداری و استفاده از فضاهای تجاری ایستگاههای مترو فراهم میشود، غافل شد.
توسعه متوازن و توزیع ثروت شهر در 15 منطقه
تقسیم پروژهها در مناطق شهری هم برای توزیع متوازن منابع بهگونهای بوده است که هم اکنون 79 قرارداد عمرانی بالای یک میلیارد تومان در مناطق پانزدهگانه شهر اصفهان در حال اجراست و اعتباری که شهرداری در این زمینه هزینه میکند بیش از 500 میلیارد تومان است. برآیند فعالیتها و برنامههای مدیریت شهری، تغییر نگاه به شهر به عنوان یک عنصر پویا و زاینده فرصتهاست تا جاییکه میتوان ادعا کرد پتانسیلها، آمال و طرحهای قابل تصور و برنامهریزی برای اصفهان تمام نشدنی است؛ اما ظرف محدود بودجه و زمان موجب میشود نیازهای شهر با معیار اولویتها تبدیل به طرح و برنامه و در نهایت اجرا شود که درحالحاضر با وجود قرارگرفتن شهرها در تنگنای مالی، میتوان ادعا کرد حداکثر توان اجرایی اصفهان در اختیار برآورده کردن نیازهای شهروندان قرار گرفته است.