شرق به دنبال کاهش تنشها و غرب درپی فعالسازی مکانیسم ماشه است! شاید چرخش دیپلماسی از غرب به شرق را کمی دیر آغاز کردیم. درست وقتی که امیدها از غرب و برجام و اینستکس ناامید شد و به جایی رسیدیم که معاون اول رئیس جمهور صریحاً اعتراف میکند حتی دوستان ایران هم حاضر به خرید نفت ایران نیستند و سخنگوی دولت میگوید باید به مردم میگفتیم تحریمها چه تبعاتی به دنبال دارد و چه مشکلاتی ایجاد میکند.
رئیسجمهور صبح شنبه توکیو را به مقصد تهران ترک کرد. این سفر محورهای اقتصادی، تجاری، امنیتی و سیاسی متعددی داشت، اما بحث اصلی بر سر برجام بود. روحانی به دنبال راهی برای بنبست شکنی میگردد. اعلام کرده که برای تأمین منافع ملت حاضر است پای میز مذاکره هم بنشیند اما در عین حال تنشها پیرامون توافق هستهای افزایش یافته و کشورهای غربی، ایران را به فعالسازی مکانیسم ماشه تهدید میکنند. آبه، چند روز قبل از سفر روحانی، به صراحت گفته بود کشورش میخواهد نقش بزرگتری در حل و فصل بنبست هستهای تهران و واشنگتن داشته باشد. در سفر روحانی به ژاپن البته هیچ اشارهای به احتمال میانجیگری در موضوع هستهای نشد، اما روز گذشته رسانههای ژاپنی خبر دادند که «آبه» متن مذاکراتش با روحانی را به اطلاع «ترامپ» رسانده و در این خصوص تلفنی با او صحبت کرده است.
درباره اهداف این سفر گفته میشد که ایران خواستار آن است که ژاپن نقش سازندهتری در رابطه با برجام ایفا کند و فروش نفت ایران به ژاپن هم از سر گرفته شود. جالب آن است که به نوشته رسانههای ژاپنی، در این سفر و دیدارهای دوجانبه موضوع فروش نفت مطرح نشد، اما با خواسته ژاپنیها مبنی بر اعزام نیروهای نظامی ژاپن به خاورمیانه موافقت شد!
با استمرار مخالفت سرسختانه واشنگتن با ناقضان تحریمها، توکیو نمیتواند خواستههای تهران را برآورده کند. یک مقام ناشناس ژاپنی در این باره به خبرنگاران گفت: «نه، نمیتوانیم این کار -خرید نفت از ایران- را انجام دهیم، وقتی تحریمهای آمریکا پابرجاست.»
روحانی البته در سفر به مالزی هم پیشنهاداتی برای تبادلات تجاری با کشورهای آسیایی مطرح کرد که مورد استقبال «ماهاتیر محمد» نیز قرار گرفت اما وقتی همسایگان و دوستان ایران به طور علنی اعلام میکنند از ترس تحریمهای آمریکا نمیتوانند با ایران همراه شوند، این پیشنهادات آیا سرانجامی بهتراز اینستکس خواهد داشت؟
رئیسجمهور کشورمان در توکیو بازهم سیگنالهایی مثبت برای مذاکره با آمریکا فرستاد. روحانی گفت: «در راستای منافع ملی خود از هیچگونه مذاکره و توافقی رویگردان نیستیم»، اما آمریکا به جای استقبال از این سیگنال، بر تحریمها علیه ایران افزود و آن را به نقض فاحش حقوق بشر متهم کرد. در حالی که روحانی در ژاپن مشغول رایزنی با دولت آبه بود، مایک پمپئو، وزیر امور خارجه آمریکا، برنامهای در وزارت خارجه آمریکا تدارک دید و درباره وضعیت حقوق بشر در ایران به طور مفصل سخنرانی و در این سخنرانی اظهارات تندی علیه ایران بیان کرد و همزمان خبر رسید که در اتحادیه اروپا نیز سخنرانیهای تندی به بهانه وقایع آبان ماه امسال، علیه جمهوری اسلامی ایراد شده است.
اما مهمتر از لفاظیهای آمریکا، تهدیدات اروپاست که اکنون ایران را تلویحاً به فعالسازی مکانیسم ماشه تهدید میکند. پنجشنبه گذشته و پس از پایان جلسه شورای امنیت، برخی کشورهای اروپایی، ادعا کردند که اقدامات اخیر ایران «بسیار نگران کننده» و متضمن تبعات جدی در زمینه عدم اشاعه هستند. یک روز بعد، خبرگزاری رویترز به نقل از دیپلماتهای غربی و اروپایی مدعی شد که کشورهای اروپایی عضو برجام احتمالاً در ماه ژانویه آینده برای مجبور کردن ایران به متوقف کردن گامهای کاهش تعهدات، مکانیسم حل اختلاف را فعال خواهند کرد. از سوی دیگر ایران اعلام کرده آماده برداشتن گام پنجم کاهش تعهدات هستهای میشود.
به نظر میرسد بازی شطرنج درحال انجام است. رویترز به نقل از شش دیپلمات اروپایی و غربی مدعی شد که فرانسه، آلمان و بریتانیا به طور کلی بر سر فعالسازی مکانیسم حل اختلاف به توافق رسیدهاند، اما قبل از تصمیمگیری نهایی منتظرند ببینندگامهای بعدی ایران چقدر جدی هستند.
کیش و مات یکی از طرفین میتواند به پایان برجام و فعال شدن مکانیسم ماشه که فرآیند نهایی است، منجرشود و البته تحریمهای بینالمللی بازمیگردند اما دود شلیک این ماشه قطعاً به چشم آمریکا و اروپا هم خواهد رفت. باید دید دوطرف تا چه اندازه هشدارهای یکدیگر را جدی میگیرند و چرخش دیپلماسی از شرق به غرب میتواند گره گشا و تنشزدا باشد یا برمیگردیم به نقطه سرخط!