ایران شش دهه است به شکل جدی سینمای مستند دارد
نویسنده : یلدا توکلی/ گروه جامعه
جشنواره ملی فیلم اقوام ایرانی با شعار اقوام، ریشه ایران زمین تا فردا۳۰ اردیبهشت ادامه دارد.جشنواره ای که با استقبال زیادی همراه بوده است . گستره زیستبوم، آئینهای فرهنگی و مذهبی، سبک زندگی، تاریخ، آداب و رسوم و سنن اقوام ایرانی، میراث فرهنگی ملموس و ناملموس و ظرفیتهای گردشگری بهقدری متنوع و رنگارنگ است که مخاطبان فیلمهای این جشنواره، رنگینکمانی از قابها و فریمهای بیبدیل را به تماشا خواهند نشست.
همه در این جشنواره فیلم در قاب سینما کنار هم قرار گرفتند
از برگزاری مراسم و آیینهای مذهبی گرفته تا لباسها، غذاهای محلی و صنایع دستی اقوام مختلف ایرانی، از مسابقات اسبسواری هموطنان ترکمن تا ماهیگیران و لنجسازان مردمان جنوب، از آداب و رسوم ایلات ارسباران تا مرزنشینان بلوچ، همه و همه در این جشنواره فیلم در قاب سینما کنار هم قرار گرفتند. این جشنواره توسط موسسه فرهنگی هنری فصل هنر و بنیاد ایرانشناسی کشور در حال برگزاری است.
در حوزه مستند آرشیو خوبی نداریم
محمدرضا مهراندیش، در نشست «بررسی نقش پژوهش در سینمای مردمشناسی ایران» گفت: ما برخلاف حوزه عکس که آرشیو خوبی داریم در حوزه مستند آرشیو خوبی نداریم. آلبومخانه کاخ گلستان عکسهایی از قرن نوزدهم دارد که در دنیا بینظیر است.مقدم درباره رشتههای مختلف علوم انسانی و غیر انسانی و پیوندهایی که با یکدیگر دارند بیان کرد: ما بهکرات فیلمهایی داریم که درباره چند موضوع ساخته شدهاند. کشور ما ترکیب یافته از اقوام مختلف است و خیلی هم جذاب است. کوچ و آب دو مسئله مهم هستند که آثار بسیاری درباره آنها ساخته شده است. هیچ پردازشی روی کوچنشینی بهعنوان یک عامل مهم حیاتی در تاریخ کشور نشده است.خالق مستند «چهارشنبه سوری» گفت: فیلمهای اقوام زیرمتنهای بسیاری دارد و همچنان نیز تکرار میشود، درحالیکه امروز کوچ به شکل دیگری انجام میشود. خیلی از پدیدههای دیگر که امروز ثبت شدهاند، درواقع چیدمان و بازآفرین هستند و چینش بصری میشوند.عادل همچنین توضیح داد: فیلمساز مستند وقتی فیلم مستند میسازد، باید بنیادی به ماجرا نگاه کند و تنها در سطح تصویر، مناسبات روایت و مونتاژ نماند. ما به عمق نیاز داریم و باید مطالعات بسیار داشته باشیم، چرا که مانند دانش است و اگر قرار باشد صرفاً به جذابیتهای ظاهری نگاه کنیم، آن مستند کافی نیست. یک مستند تحقیقی خوب حتی میتواند به دولتها راهکار پیشنهاد دهد.او درباره اقدامات لازم برای فیلم مردمشناسی عنوان کرد: نکته اول منابع است، گردش ژورنالیستی ازجمله آنهاست چرا که ژورنالیستها تحقیق میکنند. دوم، علاقه و توجه به فرهنگهای شفاهی است. سوم، کاوشهای کیفی با توجه به فرهنگهای بیگانه است، ازجمله مهاجرت که زمینه مردمنگاری را برای ما فراهم میکند. ابزار ما اشیا، متون، عکس و سینماست. مردمنگاری شاخهای از انسانشناسی است و کمی با مردمشناسی متفاوت است. این تفاوت به این برمیگردد که مردمشناسی تحلیلی است و مردمنگاری جنبه توصیفی دارد.
انسانشناسی تصویر امروز
شهابالدین عادل عکاس و پژوهشگر نیزدر این نشست بیان کرد: انسانشناسی تصویر امروز، عنوانی است که در کتابهای سینمایی بسیار دیده میشود و از عقیدهای میآید که فرهنگ از طریق نمادهای قابل رؤیت آشکار میشود. فرهنگ در لباسها و وسایل نگاشته و دیده میشود. آنچه باعث دیده شدن میشود، عکس فیلم و یا صداست. این انسانشناسی تصویری ترکیبی است.عادل گفت:ما جزو فارغالتحصیلان پیش از انقلاب هستیم و در دوره کارشناسی واحدی به نام مردمنگاری داشتیم. کتاب «سینمای قومپژوهی» درواقع پایاننامه ارشد من است و در این سالها نیز تلاش کردم این موضوع را پیگیری کنم؛ چرا که جامعه ایران با اقوام، آیینها و رسوم مختلف زیر چتر یک کشور حرکت میکنند و با هم تعامل دارند. مهمترین موزهها و جشنوارههای مردمشناسی از پاریس تا آمریکا و حتی شیکاگو مدارک علم انسانشناسی بصری را خیلی خوب نگه میدارند و انسانشناسی بصری یکی از رشتههای مهم در حوزه تولید و ساخت و پژوهش است.
خود فیلمها در دورههای قبل تبدیل به منابع میشوند
محمد مقدم، مستندساز و پژوهشگر نیز در این نشست گفت: سینمای مردمنگار تعاریف و تقسیمبندیهای مختلفی دارد. ایران شش دهه است به شکل جدی سینمای مستند دارد. کسی را سراغ ندارم که عامدانه انتخابی در زمینه موضوع مردمنگاری یا قومنگاری داشته باشد. درواقع اغلب بر اساس کششهای درونی و سفارشهایی است که به آنها داده شده است.این مستندساز همچنین افزود: در سینمای انسانشناسی، هردو مفهوم تیپیکال و اجتماعی را داریم. آنچه دریافت میکنیم در تمام آثار خوب و بد بعدها تبدیل به گنج میشوند، چرا که سند بصری هستند و خوانش خودشان را دارند، اما کاستیهای بسیاری نیز در این عرصه وجود دارد.عادل بیان کرد: کسی که فیلم مردمنگاری میسازد، ابتدا باید به دنبال اسناد و مدارک باشد، یکی از اینها فیلمهایی است که پیشازاین ساخته شدهاند. وقتی مستند «بلوط» غلامحسین طاهری دوست را بررسی میکنیم میبینیم بعدها فیلمهای زیادی درباره بلوط لرستان ساخته شد. خود فیلمها در دورههای قبل تبدیل به منابع میشوند. ما پروژههای مردمشناسی در کانادا داشتیم که به بومیان میپرداخت و سالها طول کشیده شده است و به شکل مستمر در طول دوران زندگی آنها مورد بررسی قرار میگیرد.